.jpg)
زندگینامه میرحامدحسین هندی(ره)
میر حامد حسین در پنجم ماه محرم سال 1246 ق در «میروت» هند دیده به جهان گشود. وی از همان کودکی علاقۀ وافری به اهل بیت عصمت و طهارت داشت، به حدی که هر شب تا برادرانش یکی دو صفحه از کتاب حملۀ حیدری میرزا محمد رفیع باذل را نمی خواندند، خوابش نمی برد.
میر حامد حسین از سال هفتم شروع به درس خواندن نمود، پدر بزرگوارش در دفترچۀ خاطراتش اینگونه ثبت فرموده است: «سید مهدی ابو ظفر معروف به سید حامد حسین سلمه الله تعالی به تاریخ هفدهم ربیع الاول سنۀ 1252 هجریۀ مقدسه، که روز ولادت با سعادت حضرت رسول(ص) است، به مکتب نشسته، پیش شیخ کرمعلی خواندن شروع کرد، خدای تعالی شانه توفیق تحصیل تمامی علوم متعارفه و خواندن کتب متداوله را، عطا فرماید، بجاه محمد و آله الاطهار.»
تا چهارده سالگی متداول و مرسوم آن روز را به پایان رسانید. هنوز بیش از پانزده بهار از عمر پر بار میر حامد حسین نگذشته بود که پدرش چشم از جهان فرو بست. از این پس میر حامد حسین نزد اساتید و بزرگانی چون: علامه مفتی سید محمد عباس شوشتری، مولوی برکت علی حنفی، سید محمد سلطان العلما، سید حسین سید العلماء و سید مرتضی به فراگیری علوم و فنون اسلامی پرداخت. چند سالی بیش نگذشت که تحصیل را به پایان رساند و در هر رشته سر آمد اقران و یکه تاز میدان شد و هیچ فردی به همپایگی او نمی رسد. آنگاه شروع کرد به تصحیح و تنظیم مؤلفات پدر عالیقدرش. فتوحات حیدریه، رسالۀ تقیه و تشیید المطاعن پدر را تصحیح و طبع نمود. و در این هنگام بود که مولا حیدر علی فیض آبادی کتاب منتهی الکلام را علیه شیعه نوشت، مرحوم میر حامد حسین در مدت شش ماه کتاب ارزشمند ده جلدی استقصاء الافهام و استیفاء الانتقام فی نقص منتهی الکلام را نگاشت. آنگاه کمر همت به تدوین دائرة المعارف عظیم عبقات الانوار بست و تن واحد، کار صدها محقق و اندیشمند را انجام داد. («فیض القدیر» قطره ای از «عبقات»؛ میر شریفی، سید علی؛ کیهان فرهنگی، اردیبهشت 1367 - شماره 50)
میر حامد حسین پاسدار ولایت متوفای 1306 ه.ق
"میر حامد حسین" حق بزرگی بر گردن شیعیان دارد
علمای اهل سنت از کتاب عبقات الانوار هراسانند
خاندان میرحامدحسین از نیشابور تا هند
در زمان پادشاهان نیشابوری جماعت زیادی از نیشابور و مشهد مقدس و سایر شهرهای خراسان به هندوستان رفتند و در شهر لکهنو که مرکز حکومت آنان بود ساکن شدند، و تقریبا تمام رجال مذهبی و سیاسی این دسته از ملوک هند خراسانی بودند. سادات نقوی که نیشابوری هستند، در زمان پادشاهان اود به هند رفته اند. مرحوم میر حامد حسین نیشابوری صاحب عبقات الانوار در تحت حمایت این پادشاهان فعالیت می کرد. راجع به پادشاهان نیشابوری چند کتاب در هند نوشته شده که از جمله تاریخ شاهیه نیشابوریه است.
غیر از چند طبقه از سلاطین که ذکر شد، طبقات دیگری نیز در بنگاله، بهار، گجرات، برار و پنجاب سلطنت کرده اند و هر کدام در منطقه خود در ترویج اسلام کوشش کرده اند. تاریخ اسلامی هندوستان بسیار مشروح است و باید هیاتی در این موضوع کار کند. خوشبختانه کتابخانه های هند و پاکستان بسیار غنی است و منابع و مآخذ این کار فراوان است. (کتاب مجموعه آثار شهید مطهری جلد 14 بخش سوم؛ خدمات ایران به اسلام؛ گستردگی و همه جانبگی ملوک نیشابوری اود)
«لکنهو» که از قدیمی ترین مکان های تبلیغ تشیّع و خلق آثار شیعه و تربیت عالمان شیعه مذهب بوده است، علاوه بر داشتن حوزه های قدیمی و با برکت و تربیت دانشمندان سترگی در دفاع از تشیع چون «میرحامد حسین نقوی» که مدافع قوی مکتب اهل بیت(ع) است و اثر بسیار پرافتخار «عبقات الانوار»ش در حقانیت مکتب تشیع، می درخشد. قبر شریف مؤلف این کتاب در محل حسینیه «غفران مأب لکنهو» هند است. چندین کتابخانه بزرگ خطی از آثار شیعه در آنجاست که جای کار بسیاری دارند؛ و بر ما لازم است که با غور در این آثار نایاب و استفاده علمی از آنها، علاوه بر حفظ و حراست از آن آثار، در تکمیل تحقیقات شیعی و اسلامی از آنها استفاده کنیم؛ (مجله معارف آذر و دیماه سال 1392 شماره 100)
خاندان میرحامد حسین اصالتشان از نیشابور بود که یکی از اجدادش در قرن هفتم به سبب حمله مغول به هندوستان هجرت کرد و در شهر کنتور اقامت کرد. برخی از مشاهیر این خاندان عبارتند از:
- سید الله کرم موسوی (م ۱۱۸۱ق)، او جد میر حامدحسین است که در استنساخ قرآن و کتب اهتمام داشته است. آثاری به خط وی در کتابخانه ناصریه لکهنو موجود است.
- سید محمدقلی موسوی هندی (۱۱۸۸-۱۲۶۰ق) پدر میرحامدحسین از شاگردان سید دلدار علی نقوی بود. تشیید المطاعن در رد بر باب مطاعن از کتاب «التحفة الاثنی عشریه» عبدالعزیز دهلوی از آثار اوست.
- سید سراج حسین(درگذشته ۱۲۸۲ق)، برادر میرحامد حسین است که در علوم ریاضی تألیفاتی دارد.
- سید اعجاز حسین (درگذشته ۱۲۸۶ق) برادر میر حامدحسین است که در تدوین استقصاء الافحام به برادرش میرحامد حسین کمک کرده است. کشف الحجب و الاستار، شذور العقیان فی تراجم الاعیان، رسالة فی مناظرته مع المولی جان محمد اللاهوری و القول السدید فی رد الفاضل الرشید را تألیف کرده است.
- سید ناصر حسین(۱۲۸۴-۱۳۶۱ق) فرزند میرحامد حسن بود که به گفته سید محسن امین از بزرگان و مراجع هند به شمار می رفت. (ویکی شیعه)
نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند
خاندان میر حامد حسین، خاندان آگاهی و جهاد
میر حامد حسین؛ بزرگ شیعه در هند
سیره و حیات علمی میرحامدحسین
علامه میر حامد حسین محققی خستگی ناپذیر و متتبعی بی نظیر بود، او تمام لحظات عمر عزیزش را وقف مطالعه و تحقیق نمود، به طوری که یک آن از تتبع و تحقیق غفلت نورزید. از عجایب این اعجوبۀ دهر و اسطورۀ قرن اینکه با دو دست می نوشت یعنی با دست راستش می نوشت و هنگامی که دست راستش خسته می شد، با دست چپ شروع به نوشتن می نمود و وقتی که هر دو دستش خسته می شد، آنگاه مطالب را املا می نمود و کاتبش برایش می نوشت. آنقدر در امر تحقیق و تتبع سختکوش بود که هنگام بیماری نیز مشغول تحقیق و بررسی بود. گویند: زمانی که جنازۀ مطهرش را برای تغسیل به غسالخانه بردند، غسال دید روی سینه اش یک گودالی نقش بسته، وقتی از فرزند ارشدش سید ناصر حسین پرسید، او در جواب گفت: در اواخر عمر که پدرم بیمار شد و نمی توانست خود کتاب را بگیرد و مطالعه نماید، به ما دستور می فرمود کتاب را روی سینه اش قرار می دادیم و وی مشغول مطالعه می شد، لذا این گودال بر اثر فشار و سنگینی کتاب به وجود آمده است!
علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی می نویسد: «میر حامد حسین عالمی پر تتبع بوده و پر اطلاع و محیط بر آثار و اخبار و میراث علمی اسلامی. او در این تتبع و احاطه به مرتبه ای رسید که هیچ کس از معاصران او و متأخران، بلکه بسیاری از عالمان قرون پیشین نیز به پایۀ او نرسیدند. همۀ عمر خویش را به بحث و پژوهش در اسرار اعتقادات دینی و حراست اسلام و مرزبانی حوزۀ دین راستین بگذرانید. من در سده های اخیر کسی را نمی شناسم که در این راه چونان او جهاد کرده و کوشیده باشد و همه چیز خویش را در راه استواری حقایق مسلم دینی از دست داده باشد، چشم روزگار در سر تا سر آبادیها و اعصار، در پژوهش و تتبع، در فراوانی اطلاع، در دقت نظر و هوش، در حفظ و ضبط مطالب، کسی چنان او ندیده است... امری عجیب است که میر حامد حسین، این همه کتابهای نفیس و این دائرة المعارف های بزرگ را تألیف کرده است، در حالی که جز با کاغذ و مرکب اسلامی(یعنی کاغذ و مرکبی که در سرزمین های اسلامی و به دست مسلمانان تهیه می شده است.) نمی نوشته است و این به دلیل تقوای فراوان و ورع بسیار او بوده است. اصولا دوری وی از به کار بردن صنایع غیر مسلمان مشهور همگان است.» («فیض القدیر» قطره ای از «عبقات»؛ میر شریفی، سید علی؛ کیهان فرهنگی، اردیبهشت 1367 - شماره 50)
مرحوم میرحامد حسین هندی را به تشییع جنازه فرزندش دعوت می کنند، می فرماید: تألیف کتاب «عبقات الانوار» واجب تر از تشییع جنازه فرزند جوانم می باشد. من فرصت این کار را ندارم، شما از طرف من بروید و مرا با تألیف کتاب تنها بگذارید تا حقّانیت علی مرتضی علیه السلام را از سخنان اهل سنّت ثابت کنم. (روحانیت شیعه، ص50، به نقل از مجله مبلغان اسفند 1383 و فروردین 1384، شماره 64)
داستانی شنیدنی از میر حامد حسین
بازخوانی حیات علمی علامه میر حامد حسین هندی
نامه هایی از محدث نوری به میر حامد حسین (رضوان الله تعالی علیهما)
نرم افزار مجموعه آثار علامه میر حامدحسین(ره)
عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار
در نیمه نخستین سده سیزدهم هجری که نیروی استعمار بویژه انگلستان و فرانسه چشم طمع به شبه قاره هند دوخته بودند و بی گمان مسلمانان بویژه شیعیان هند در برابر هجوم استعماری آنان سدی بزرگ بودند مولوی عبدالعزیز دهلوی (م: 1239ق) دست به نگارش تحفه اثناعشریه زد تا به پندار خود شیعه را از صحنه بیرون کند و با این حرکت نابخردانه آگاهانه یا ناآگاهانه در دامی افتاد که استعمار می خواست.
نویسنده در این کتاب عقاید و آرای شیعه را به طور عموم و فرقه اثناعشریه را بویژه در اصول و فروع و اخلاق و آداب و تمامی باورها و اعمال بی ادبانه و باواژگانی بیرون از آداب و سنن مناظره مورد حمله قرار داده است.
در سال 1227 هـ.ق. شخصی به نام غلام محمد بن محیی الدین اسلمی در شهر مدارس هندوستان کتاب تحفه را از فارسی به عربی ترجمه کرد و به سال 1300 محمود شکری آلوسی در بغداد به خلاصه کردن نسخه عربی آن پرداخت و به المنحة الالهیه تلخیص ترجمه التحفة الاثناعشریه نامید و در مقدمه آن را به سلطان عبدالحمید خان بن سلطان عبدالمجید خان عثمانی تقدیم داشت. لیکن به خاطر نبود یا کمبود وسیله چاپ و نیز پاره ای از محدودیتهای سیاسی که حکومت عثمانی اعمال می کرد از چاپ و انتشار آن در عراق جلوگیری شد تا این که در هندوستان و شهر بمبئی چاپ و منتشر گردید.
به هر حال کتاب تحفه در تفرقه افکنی و ایجاد حسّ بدبینی بین مسلمانان کارگر افتاد.
از آن جا که این کتاب اثر ناشایستی در جامعه آن روز نهاد علما و شخصیتهای بزرگ در حوزه های علمیه در مقام پاسخ برآمدند و نقدهایی بر آن نگاشتند. (مجله حوزه اسفند ماه 1375، شماره 78)
مهمترین برنامۀ پژوهشی در این روی آورد، از آن میر حامد حسین (1246 ه.ق) است؛ دایرة المعارفی عمیق و پر در عبقات به زبان فارسی و در ردّ تحفه اثنی عشریه نوشته شده است. بخش اول آن به بحث از حقیقت و حقّانیت امامت در قرآن و با روی آورد کاملا درون دینی می پردازد و بخش دوم آن به تحلیل امامت در اخبار و احادیث، اختصاص می یابد. این بخش، متضمن پژوهشی سترگ در حدیث شناسی است که به تحلیل احادیث غدیر، منزلت، ولایت، طیر(طیر مشوی)، مدینة العلم، اشباه، مناصبت، نور، علی مع الحق، ثقلین و...پرداخته است. (کتاب امامت پژوهی، جمعی از نویسندگان زیرنظریزدی مطلق)
ردّیه های تحفه اثنا عشریّه و شناسایی اجزای عبَقات الأنوار
خلاصه های عبقات الانوار
کتاب گرانسنگ عبقات الانوار میرحامدحسین هندی(ره) را مرحوم حاج شیخ شیخ عباس قمی(ره)، این محدث کارآشنا، خلاصه کرده است و عنوان را همانطور که آمد «فیض القدیر» گذاشته است، کار بسیار قابل تمجیدی است برای آنان که به هر دلیل نمی توانند عبقات را بخوانند. و این خلاصه نویسی ها در سیره بزرگان ما جایگاه رفیعی دارد و چه کار فرهنگی کارآمدی است تلخیص کتابهای بزرگ و عصری کردن آنها؟ کاری ستودنی در حد اصل نوشتن همان کتابها.. .
با آرزوی روزی که «دفتر اخلاص » را بگشاییم و فیض القدیر حاج شیخ عباس را به عنوان خلاصه یک کتاب سترگ در مجموعه کتابهای اولیه طلاب و دانشجویان، فاضلان و فرهنگیان قرار دهیم و کار اخلاص و تلخیص را پی گیریم. (مجله فرهنگ کوثر اردیبهشت 1376، شماره 2)
چون تحفه دهلوی به زبان فارسی بوده است میرحامد حسین نیز عبقات را به زبان فارسی نوشت. عده ای از بزرگان همیشه آرزو می کردند که این کتاب تلخیص می شد و نیز به زبان عربی ترجمه می گردید. آیت الله آقای سید علی حسینی میلانی از سال 1385 ق شروع به تلخیص و ترجمه این کتاب به زبان عربی کرده و آن را به اسم نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار چاپ کرده است.
خلاصه های کتاب شریف عبقات الانوار
مروری بر کتاب «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الانوار»
نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار فی الرد علی التحفة الاثنی عشریة
بر بال اندیشه ها
وجوه دلالت حدیث غدیر بر خلافت امیر المؤمنین (ع)
دلیل اول: آنکه آیه یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ در واقعه غدیر خم نازل شده، و محدثین جلیل الشأن، و علمای أعیان، نزول این آیه را در این واقعه روایت فرموده اند، مثل: ابن ابی حاتم عبد الرحمن بن محمد، و أحمد بن عبد الرحمن الشیرازی، و احمد بن موسی بن مردویه و احمد بن محمد الثعلبی، و أبو نعیم أحمد بن عبد اللَّه، و علی بن أحمد الواحدی، و مسعود بن ناصر السجستانی، و عبد اللَّه بن عبید اللَّه الحسکانی و ابن عساکر علی بن الحسن، و محمد بن عمر الرازی، و محمد بن طلحة النصیبی، و عبد الرزاق بن رزق اللَّه الرسعنی، و حسن بن محمد النیسابوری، و علی بن شهاب الدین الهمدانی، و علی بن محمد المعروف بابن الصباغ، و محمود بن أحمد العینی، و عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی و محمد محبوب عالم بن صفی الدین جعفر، و حاجی عبد الوهاب بن محمد، و جمال الدین عطاء اللَّه بن فضل اللَّه الشیرازی، و شهاب الدین أحمد، و میرزا محمد بن معتمد خان. (عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، ج 9، ص: 84)
و هر گاه این همه را دریافتی، پس بدانکه نزول این آیه کریمه در واقعه خم غدیر دلیل صریح است بر آنکه این آیه کریمه در تأکید تبلیغ حکم امامت و خلافت جناب امیر المؤمنین علیه السّلام نازل شده، و مراد از حدیث غدیر امامت و خلافت آن جناب است، زیرا که تأکید کردن او تعالی شأنه جناب رسالت مآب را به اینکه «اگر تبلیغ این رسالت نمی کنی، هیچ رسالتی تبلیغ نکرده باشی»، دلیل است بر آنکه مراد از این رسالت، امامت جناب امیر المؤمنین علیه السّلام است، که اگر مراد از آن امری دیگر، سهل باشد، آن لائق این تأکید شدید و مبالغه در تهدید نیست، که این تأکید و مبالغه دلیل واضح است بر آنکه این امر نهایت جلیل الشأن و بغایت بلند مرتبه است که عدم تبلیغ آن در حکم عدم تبلیغ سائر احکام است. (عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، ج 9، ص: 225)
عبقات الانوار و شرح حدیث ثقلین
رد صاحب عبقات بر گفتار بخاری در منکر بودن حدیث
گفتار صاحب «عبقات الانوار» در تواتر حدیث غدیر نزد عامّه
از نگاه دیگران
رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی-مدظله العالی-پیرامون کتاب ارزشمند عبقات چنین مرقوم فرموده اند:
«کتاب عبقات الانوار که در امامت مثل آن تا کنون نوشته نشده است، مصنف آن سید بزرگوار و علامۀ روزگار میر حامد حسین هندی است، که در هر حدیثی از احادیث امامت، یک یا چند جلد کتاب نوشته. و هر کسی آن کتاب را ببیند، پایۀ اطلاع و احاطۀ آن بزرگوار را می فهمد...(کشف الاسرار امام خمینی(ره)، ص 157)
و هر کسی بخواهد اطلاع از چگونگی حدیث غدیر پیدا کند، باید رجوع کند به کتاب عبقات الانوار سید بزرگوار حامد حسین هندی که چهار جلد بزرگ در حدیث غدیر تصنیف کرده و چنین کتابی تا کنون نوشته نشده و عبقات الانوار در امامت، از قراری که شنیده شده سی جلد است و آنچه که ما دیدیم هفت و هشت جلد است و در ایران شاید تا پانزده جلد آن پیدا شود... بر علمای شیعه بالخصوص، و دیگر طبقات لازم است که این کتاب بزرگ را که بزرگترین حجت مذهب است، نگذارند از بین برود و به طبع آن اقدام کنند.»(همان، ص 141)
آیت الله بهاءالدینی(ره) می گوید: در سال های اول طلبگی که در مدرسه ی فیضیه بودم، با حاج آقا روح الله آشنا شدم. مدتی نگذشت که در رفاقت و دوستی ام با ایشان بسیار صمیمی شدم و او را در حد بسیار بالایی از پاکی و تقوا دیدم. ایشان در جوانی علاقه ی شدیدی به اهل بیت(ع) اظهار می کرد و ارتباط تنگاتنگ معنوی با ائمه(ع) داشت. در ماه مبارک رمضان با هم در جلسه ای شرکت می کردیم که ابتدا قرائت قرآن بود و سپس تلاوت کلام معصومان(ع). کتاب ارزشمند عبقات الانوار مرحوم میرحامد حسین را می آوردیم و از روی آن احادیثی گوهربار و سخنانی دلنشین از ائمه(ع) را می خواندیم.
با آن که حاج آقا روح الله از نظر مالی وضع مناسبی نداشت، جدیت و شور و عشق این جوان موجب شد که یک جلد از کتاب عبقات را منتشر کند تا بقیه هم بتوانند از آن استفاده کنند. (مجله نامه جامعه خرداد 1386، شماره 33)
بزرگ اندیشمند جهان اسلام، علامۀ عالی مقام مرحوم امینی-رضوان الله علیه-دربارۀ عبقات اینگونه نگاشته است:
«اما کتاب عبقات او، بوی خوش آن از کران تا کران جهان وزید و آوازۀ این کتاب، خاور و باختر جهان اسلامی را فرا گرفت. هر کسی این کتاب را دید، که معجزه ای است روشن و روشنگر که هیچ باطلی و نادرستی در آن راه نخواهد داشت. ما از این کتاب پر ارج، و علم و دانش فراوانی که در آن گرد آمده است استفادۀ بسیار بردیم.»
مجاهد بزرگوار و دشمن دیرین استعمار، مجتهد مبارز و فقیه مجاهد، مرحوم میرزای بزرگ شیرازی-قدس سره-چنین گفته اند:
«انصاف توان گفت: تا کنون در اسلام در فن کلام، کتابی به اینگونه نافع و تمام تصنیف نشده است، خصوصا کتاب عبقات الانوار که از حسنات این دهر و غنائم این زمان است. بر هر مسلم متدین لازم است که در تکمیل عقاید و اصلاح مفاسد خود، به آن کتاب مبارک رجوع نماید و استفاده نماید و هر کس به هر نحو تواند در نشر و ترویج آنها، به اعتقاد احقر، باید سعی و کوشش را فرو گذاشت ندارد» («فیض القدیر» قطره ای از «عبقات»؛ میر شریفی، سید علی؛ کیهان فرهنگی، اردیبهشت 1367 - شماره 50)
تقریظات میرزای شیرازی در ستایش از آثار میر حامد حسین
ستایشنامه شیخ زین العابدین مازندرانی به میر حامد حسین هندی قدّس سرّهما