نگاهی به ارتباط غدیر با حدیث لولاک
خالق جهان زمانیکه انسان را خلق می‌کرد، نمی‌خواست او را بدون هدف رها کند که این‌کار از مخترع با شعور بشری هم امکان ندارد سر بزند، چه برسد به خالق عقل که قطعا مخلوقاتش را بدون هدف نمی‌آفریند. انسان به دنیا آمد تا با شناخت خدای خویش و عبادت و پیروی از او به کمال درخور خود دست یابد؛ کمالی که خالقش را به وجد آورد: «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ»[1] و جهان را همچون فرشی به زیر پای انسان پهن کرد: «سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ».[2]
اما راه شناخت معبود کدام است؟ چگونه باید به رهنمود‌های خالق دست پیدا کرد؟ از اینجاست که ضرورت وجود راهنما فهمیده می‌شود. در قرآن کریم آمده است: «وماقدروا اللّه حق قدره اذ قالوا ما انزل اللّه على بشر من شىء؛[3] گروهى قدر خدا را چنان كه باید نشناختند زیرا گفتند: خدا به كسى وحى نكرده است.» یعنی اگر وحی نباشد شناخت خداوند میسر نمی‌شود؛ بنابر این شناخت خداوند باید با راهنمایی خودش به وسیله وحی صورت بگیرد و بدون این راهنمایی، شناخت صحیح و عمیق دشوار است.
بدون راهنما خلقت عبث خواهد بود
همانگونه که گذشت اگر راهنما نباشد شناخت خدا حاصل نمی‌شود و بدون شناخت خدا خلقت عبث خواهد شد. مقام نبوت همان راهنمای لازمی است که با دریافت وحی از جانب خدا، بندگان را به سوی حق راهنمایی می‌کند و جز از راه آن، شناخت صحیح به دست نمی‌آید؛ بنابراین بدون نبوت خلقت عبث خواهد بود: « یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ»[3]؛
غدیر مکان و زمانی بود که این تکامل تاریخی در آن رقم خورد و اگر غدیر را کنار بگذاریم و آن را پس زده و قبول نکنیم، در حقیقت هدفگذاری خلقت را زیر سوال برده‌ایم.
اما نبوت انتهای راه نیست و بشر زمانی به بلوغ معرفتی می‌رسد که با مقام امامت گره بخورد و از همین روست که وقتی نبوت پایان می‌پذیرد، امامت آغاز می‌شود و امامت بالاتر از نبوت است؛ چه اینکه گفته‌اند: «نبی تنها مأمور به ابلاغ رسالت و دادن نویدها و بیمها به مردم است، اما امام علاوه بر آن پیشوایی است که دارای سمَت امر و نهی و تکلیف و دستور است و جامعه بشری را با مدیریت صحیح به حد کمال رساند.»[5] بنابراین بدون امامت آن هدف اصلی خلقت که رسیدن به کمال است محقق نمی شود و خلقت عبث خواهد ماند؛ به همین دلیل اطاعت از امام در کنار اطاعت از خدا و رسول قرار گرفته است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»[6]
آنچه گذشت مفاد حدیث قدسی مشهوری است که خداوند خطاب به رسولش می‌فرماید: « لولاک لما خلقت الأفلاک و لولا علی لما خلقتک»[7] یعنی ای محمد(ص) اگر تو نبودی عالم را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را هم خلق نمی‌کردم؛ همانطور که گذشت نبوت و امامت دو منبع معرفتی هستند که ما را به کمال انسانی خویش رهنمون می‌کنند؛ اگر قرار باشد این دو منبع نباشند، مخلوقات خدا راه را گم می‌کنند و این خلاف لطف خداوند است که اجازه دهد بندگانش به بیراهه روند؛ پس حاضر است در نبود پیامبر و علی علیهما‌السلام که هر کدام نمادی از نبوت و امامت هستند، اصلا عالم را خلق نکند.
این حدیث گرچه از لحاظ سندی ضعیف است، یعنی صدور آن از زبان امام معصوم معلوم نیست، اما از لحاظ محتوا قابل خدشه نیست، به خصوص آنکه احادیث صحیحی با محتوای حدیث لولاک وجود دارد: «یا عَلِی، لَوُلا نَحْنُ ما خَلَقَ اللّه آدَمَ علیه السلام وَ لا حَوّاءِ وَ لا الجَنَّةُ وَ لا النّار؛ وَ لا السَّمَاءَ وَ لا الأرضَ؛ [8] ای علی ، اگر ما نبودیم آدم علیه السلام و حوّا و بهشت و جهنم و آسمان و زمین ، خلق نمی شد.»، همچنین با بیانی که گذشت راز محتوای این حدیث، یعنی عبث بودن خلقت بدون نبوت و امامت فهمیده می‌شود.
غدیر، آغاز‌گر تکاملی که هدف خلقت است
امامت کشتی نجات انسان‌های حیران است که دست آن‌ها را گرفته و به مقصد می‌رساند؛ بدین جهت گفته‌اند امام ارائه طریق و ایصال الی المطلوب می‌کند، یعنی هم هدف را نشان می‌دهد و هم به هدف می‌رساند.
درخت امامت که بدون آن هدف و غرض خلقت تامین نمی‌شود، ریشه در وجود مقدس امیرالمومنین دارد و نسل امامت از آن وجود قدسی به وجود آمد که اگر علی نبود، چنین نسلی از امامان به وجود نمی‌آمد؛ و غدیر مکان و زمانی بود که این تکامل تاریخی در آن رقم خورد و اگر غدیر را کنار بگذاریم و آن را پس زده و قبول نکنیم، در حقیقت هدفگذاری خلقت را زیر سوال برده‌ایم.
غدیر فقط یک واقعه تاریخی نبود، بلکه شروع فصل جدیدی از بندگی بود و این شروع امامت بود که دین و نعمت خدا را کامل کرد: « اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی»[9].
بنابر این با توجه به حدیث لولاک، نبود علی علیه‌السلام در جایگاه امامت، جهان را با پوچی مواجه می‌کند و هدف والای خلقت را زیر سوال می‌برد؛ حال می‌دانیم غدیر‌خم شروع جایگاه امامت بود و از این جهت می‌توان گفت اگر غدیر نبود، جهانی خلق نمی‌شد.
پی نوشت‌ها:
[1] سوره مومنون، آیه 14
[2] سوره جاثیه، آیه 13
[3]سوره انعام، آیه 91
[4] سوره نساء، آیه 59
[5] منشور جاوید، ج 5، ص 252.
[6] سوره نساء، آیه 59
[7] الوافی، ج1، ص 52
[8] عیون اخبار الرضا(ع)؛ ج 1، ص 204، ح 22 .
[9] سوره مائده، آیه 3
منابع:
-"شرح خواندنی حدیث لولا فاطمه لما خلقتکما: حضرت آیت الله گرامی"/خبرگزاری شفقنا
-مقاله "بررسی سند و متن حدیث« لولاک لما خقلت الافلاک»" به قلم چنگیز پهلوان که در شماره 13 مجله "حدیث پژوهی" منتشر شده است.