تردیدی نیست یکی از مهمترین روشها برای فهم متون قرآن و روایات،آشنایی با زبان آن متون است. در دانشهایی که به طور سنتی در حوزههای علمیه مرسوم و متداول بوده است، ادبیات عرب به دلیل بنیادی بودن مفاهیم و رویکرد ابزاری بودن آن در علوم حوزوی، به طور طبیعی در جایگاه ویژهای قرار دارد.

دانش «لغت شناسی » یکی از علوم مطرح و پایه در یادگیری ادبیات عربی است که به فهم متون قرآنی وروایی کمک شایانی میکند. هدف از یادگیری این دانش کشف معنای واژگان است؛ امری که شاید یکی از دلایل عدم توجه به آن را بتوان آسان پنداشتن مراجعه به معاجم تلقی نمود. اما واقعیت آن است که با مراجعه به کتب لغت و به طور خاص معاجم قرون اولیه درمییابیم آن متون دارای مسائل و گزاره های پیچیده ای هستند که تنها با ممارست بر آن و اتخاذ مبنا میتوان به روشی صحیح در فهم آن رسید؛ هرچند فهم معنای یک واژه در معاجم هم، ما را از استفاده از دیگر منابع لغت شناسی جهت فهم دقیق معنای واژه بینیاز نمیکند. از سویی باید به این نکته نیز اشاره نماییم که مسائل این علم به صورت غیررسمی و در میان دیگر موضوعات حوزوی مورد
تحقیق قرار میگرفته ولی به صورت کتابی مدون و بر اساس استانداردهای کتب درسی، مورد تالیف و پژوهش قرار نگرفته بود.

تامین نیاز علمی پیش گفته، برنامه ریزان نظام آموزشی حوزه را بر آن داشت تا یکی از مواد درسی خود را آشنایی با شیوه لغت شناسی قرار دهند. برای تامین این هدف، دفتر تدوین متون درسی با تشکیل کمیته (فقه اللغة )کتاب " درآمدی بر لغت شناسی " را به رشته تحریر درآورد.

می توان ویژگی های این کتاب را این گونه بیان کرد:
اول؛ تدوین رئوس ثمانیه و مسائل این علم
دوم؛ بیان تفصیلی معاجم به صورت کاربردی
سوم؛ توجه به رو ش شناسی لغویین
چهارم؛ بیان آموزشی مراجعه به معاجم لغوی

کتاب "درآمدی بر لغت شناسی" شامل مباحث مقدماتی، و دو بخش می باشد که در مباحث مقدماتی به بیان رئوس ثمانیه در علم لغت می پردازد و از تعریف، موضوع، غایت، ضرورت تا تاریخچه، منابع و رو ش شناسی دانش لغت را مورد توجه قرار داده است. در ادامه مفاهیم اساسی و مبانی لغت شناسی این علم بیان شده و به ساختار و جایگاه آن در جغرافیای دیگر علوم می پردازد.

همچنین در این بخش با مبانی و مسائل علم لغت آشنا می شویم که شامل:
اشتقاق، اشتراک لفظی و معنوی، اضداد، ترادف، حقیقت و مجاز است.
در بخش اوّل با سیر تاریخی تدوین معاجم لغوی آشنا و سپس به معرفی تفصیلی برخی از مهمترین معاجم پرداخته شده است. ضمنا موضوعات مطرح در معاجم در این بخش بیان شده و سپس چگونگی
مدخل یابی، جهت یافتن ماده دقیق واژگان بیان شده است.

 

بخش دوّم کتاب با رویکرد تطبیق و کار عملی تنظیم شده است. و روش استخراج لغات از معاجم تبیین گردیده که باید به طور ویژه مورد توجه اساتید محترم قرار گیرد. متذکر میشود تدوین مباحث مقدماتی و بخش اول عمدتا توسط اساتید بزرگوار حجج اسلام دکتر سید محمود طیب حسینی، مهدی مویدی، عبدالرضا مهاجر و حمید رضا حقشناس با مشاوره علمی آقایان دکتر محسن حس نزاده، دکتر رضا حبیبی و شهاب الدین شمس، و تدوین بخش دوّم توسط استاد بزرگوار جناب حجةالاسلام دکتر محمد ملکی نهاوندی انجام شده است که بدینوسیله از تمام عزیزان قدردانی می شود.

 

سید حمید جزایری
دفتر تدوین متون درسی حوز ههای علمیه