تلخیص تفسیر کنزالدقائق

چون در زندگي امروزه مطالعه و آشنایي با تفاسير روایي، به علت ضيق وقت، اغلب بسيار وقت‌گير و شايد غير عملي باشد، بر آن شدم كه يكي از تفاسير روایي موجود را تلخیص کنم تا برادران إيماني بتوانند با صرف زماني كمتر، آشنایي بیشتري با معاني بليغ آيات قران كريم بر مبناي فرموده‌هاي اهل بيت صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين بیابند. لذا از ميان تفاسير روایي موجود، تفسير كنز الدقائق انتخاب شد؛ چون به نظر می‌رسید که نسبت به دیگر کتب روایی از جامعیت بیشتری برخوردار است.

مقدمه:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين الَّذِي دَلَّ عَلَى ذَاتِهِ بِذَاتِهِ وَ تَنَزَّهَ عَنْ مُجَانَسَةِ مَخْلُوقَاتِهِ وَ جَلَّ عَنْ مُلاءَمَةِ كَيْفِيَّاتِهِ وَ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَ نَبِيِّنَا وَ حَبِيبِ قُلُوبِنَا أبی ألقاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِهِ الطَیِّبینَ الطَّاهِرِين ألمَعصومین سِيُّماَ الامامِ المُبين و الْکَهْفِ الْحَصِینْ وَ غِیاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکین،الرَّاسِخِين‏ُُُُُِِِِ فِي الْعِلْم‏ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ‏ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً. وَ لَعنةُ اللهِ عَلَی أعدائِهِم أجمَعینِ.

قرآن کتابی جاودان است که بر قلب مطهر حضرت خاتم انبیا محمد مصطفی 6نازل گشته و اقیانوسی است که نه عمق آن را کسی پی برده و نه به انتهای آن دست یافته است. بهره‌برداری و بهره‌وری از این اقیانوس بی انتها نیازمند راهنمایان و مفسرانی الهی است که آن هم جز از خاندان عصمت و طهارت :‌‌که آل الله، وارثان سروش آسمانی و راسخان در علوم الهی‌اند، کس دیگری در این منصب نبوده و نیستند.

أَبِي بَصِير از حضرت صادق 7روايت نمود كه فرموده است:
«مَنْ‏ فَسَّرَ الْقُرْآنَ‏ بِرَأْيِهِ‏ إِنْ أَصَابَ لَمْ يُؤْجَرْ وَ إِنْ أَخْطَأَ فَهُوَ أَبْعَدُ مِنَ السَّمَاءِ.» تفسیر عیاشی 1/17
«هر كه تفسير نمايد قرآن را به رأى خود، اگر برسد به غرض واقعى، اجر داده نشود و اگر خطا كند، پس دور است از بهشت به منزله دورى آسمان.»

جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِي‏ روایت کرده است از حضرت باقر ع که فرمود:....وَ لَيْسَ‏ شَيْ‏ءٌ أَبْعَدَ مِنْ‏ عُقُولِ‏ الرِّجَالِ‏ مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ إِنَّ الْآيَةَ يَنْزِلُ أَوَّلُهَا فِي شَيْ‏ءٍ وَ آخِرُهَا فِي شَيْ‏ءٍ وَ هُوَ كَلَامٌ مُتَّصِلٌ يَتَصَرَّفُ عَنْ وُجُوه‏. محاسن 2/300
«چيزى دورتر به عقل‌هاى مردم از تفسير قرآن نيست. زيرا كه يك آيه، اولش در موضوعى است و آخرش در موضوع ديگر و قرآن كلام متّصلى است كه در او معانى مختلف مي‌باشد.»

عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَمُرَة به سند خود روايت كرده از پيغمبر اكرم ص که فرمودند:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ لُعِنَ الْمُجَادِلُونَ‏ فِي دِينِ اللَّهِ عَلَى لِسَانِ سَبْعِينَ نَبِيّاً وَ مَنْ جَادَلَ فِي آيَاتِ اللَّهِ فَقَدْ كَفَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ ما يُجادِلُ‏ فِي‏ آياتِ‏ اللَّهِ‏ إِلَّا الَّذِينَ‏ كَفَرُوا فَلا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلادِ وَ مَنْ فَسَّرَ الْقُرْآنَ بِرَأْيِهِ فَقَدِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ فَلَعَنَتْهُ مَلَائِكَةُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ كُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ وَ كُلُّ ضَلَالَةٍ سَبِيلُهَا إِلَى النَّار. قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَمُرَةَ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَرْشِدْنِي إِلَى النَّجَاةِ فَقَالَ يَا ابْنَ سَمُرَةَ إِذَا اخْتَلَفَتِ الْأَهْوَاءُ وَ تَفَرَّقَتِ الْآرَاءُ فَعَلَيْكَ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّهُ إِمَامُ أُمَّتِي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْهِمْ مِنْ بَعْدِي وَ هُوَ الْفَارُوقُ الَّذِي يُمَيِّزُ بِهِ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ مَنْ سَأَلَهُ أَجَابَهُ وَ مَنِ اسْتَرْشَدَهُ أَرْشَدَهُ وَ مَنْ طَلَبَ الْحَقَّ عِنْدَهُ وَجَدَهُ وَ مَنِ الْتَمَسَ الْهُدَى لَدَيْهِ صَادَفَهُ وَ مَنْ لَجَأَ إِلَيْهِ آمَنَهُ وَ مَنِ اسْتَمْسَكَ بِهِ نَجَّاهُ وَ مَنِ اقْتَدَى بِهِ هَدَاهُ يَا ابْنَ سَمُرَةَ سَلِمَ مِنْكُمْ مَنْ سَلَّمَ لَهُ وَ وَالاهُ وَ هَلَكَ مَنْ رَدَّ عَلَيْهِ وَ عَادَاهُ يَا ابْنَ سَمُرَةَ إِنَّ عَلِيّاً مِنِّي رُوحُهُ مِنْ رُوحِي وَ طِينَتُهُ مِنْ طِينَتِي وَ هُوَ أَخِي وَ أَنَا أَخُوهُ وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِي فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ إِنَّ مِنْهُ إِمَامَيْ أُمَّتِي وَ سَيِّدَيْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ تِسْعَةً مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ تَاسِعُهُمْ قَائِمُ أُمَّتِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً. کمال الدین 1/256
«خداوند جدال كنندگان در دين و قرآن را به زبان هفتاد پيغمبرش لعنت نموده و هر آن كس در آيات قرآن جدال كند، كافر است. زيرا خداوند مي‌فرمايد: " جز آنهايى كه كفر ورزيدند در آيات خدا ستيزه نمى ‏كند پس رفت و آمدشان در شهرها تو را دستخوش فريب نگرداند " و هر آن كه قران را برأى خود تفسير كند، به خداوند افترا و دروغ بسته است و هر شخصى فتوا بدهد بدون دانش، فرشتگان آسمان و زمين او را لعنت كند و هر بدعتى گمراهى است و هر گمراهى راه او به سوى جهنم است.»
راوى گفت: حضورش عرض كردم:
«پس راه نجات از براى ما چيست؟»
پيغمبر اكرم  ص  فرمودند:
«هر گاه شما مردم در چيزى اختلاف نموديد، رجوع كنيد به على بن أبي طالب ع. او پيشواى امت من است و خليفه و جانشين من ميان امت مي‌باشد؛ جدا كننده حق و باطل است. هر چه از او سؤال كنيد، جواب دهد و هر كه از او راهنمائى بطلبد، هدايت شود. و طالب حق نزد او رود و هر كس به او پناه برد، ايمن باشد و هر كه به دامنش چنگ زند، نجاتش بخشد. اى پسر سمره! هر كسى تسليم او شود، سالم بماند از عذاب دوزخ. و هر كه با على ع عناد كند و سخنان او را رد نمايد، هلاك شود. روح على روح من، خميره او خميره من، و او برادر من است و شوهر فاطمه س بزرگ زنان هر دو جهان. و از او به وجود آيند امامان امت حسن و حسين ع  آقاى جوانان اهل بهشت و نه فرزند از حسين ع كه نهمين فرزندش قائم آل محمد ع باشد و دنيا را پر از عدل و داد كند پس از آن كه مملو از جور و ستم شود.

***************
اما چون در زندگي امروزه مطالعه و آشنایي با تفاسير روایي، به علت ضيق وقت، اغلب بسيار وقت‌گير و شايد غير عملي باشد، بر آن شدم كه يكي از تفاسير روایي موجود را تلخیص کنم تا برادران إيماني بتوانند با صرف زماني كمتر، آشنایي بیشتري با معاني بليغ آيات قران كريم بر مبناي فرموده‌هاي اهل بيت صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين بیابند. لذا از ميان تفاسير روایي موجود، تفسير كنز الدقائق انتخاب شد؛ چون به نظر می‌رسید که نسبت به دیگر کتب روایی از جامعیت بیشتری برخوردار است. البته جهت تلخیص، مواردی از آن روایات حذف شد که ذیلاً به آنها اشاره می‌کنم:
1. بحث هاي لغوي و ادبي حول كلمات و جملات به طور كامل حذف گردید.
2. روايات احكام فقهي نیز به طور كامل حذف گرديد.
3. سلسله روات تا حد امكان حذف و روايات از ابتداي بيان معصوم عليه السلام آورده شد.
4. روايات مشابه ذيل آيه واحد حذف گردید.
5. كلمات استفاده شده در روايات مختلف كه در معنی جمله اثري نداشته است، مانند كلمات درود بر معصومين :، مشابه سازي شد.
6. بخشی از روايات بلند كه موضع حاجت بوده، حفظ شده و بخش دیگر آن که مورد نیاز نبود، با چند نقطه (....) معلوم گردید.
ضمناً روايات و آيات به كار برده شده در تفسير كنز الدقائق بدون أعراب بود كه برای استفاده بهتر خوانندگان، روايات اعراب‌دار از مجموعه نرم افزار نور أخذ و جايگزين آنها شده و در نظر است ان شاء الله ترجمه آيات و روايات نيز در نسخه‌هاي بعدي اضافه گردد.