به مناسبت ولادت امام علی النقی (ع)

یکی از برکات و نمودهایی که از کرم و بزرگی اهل بیت علیهم السلام من جمله امام هادی علیه السلام می توان از آن یاد کرد این است که آنان بسیاری از گنج‌های معارف را در قالب روایات و ادعیه برای ما بیان کرده تا عموم شیعیان از آن ها بهره ببرند.

یکی از این کرم‌ها دعای جامعه کبیره ای است که از امام علی النقی علیه السلام به ما رسیده. ائمه علیهم السلام حالات و روابط خصوصیشان را با خدا به صورت رایگان در قالب‌های مختلف در اختیار ما گذاشته اند که زیارت جامعه کبیره از همین دست است که البته در بسیاری از موارد از سوی ما مورد غفلت واقع شده است.

یکی از بهترین منابع برای کسب معارف دینی

در این فرصت بر آن شده ایم تا در رابطه با این دعای گرانقدر در حد فهم ناچیز خود مروری داشته و نقش جامعه کبیره در حفظ مسأله امامت برای شیعیان را کوتاه بازبینی کنیم؛ چراکه راه دریافت معارف دینی پس از قرآن، گاهی از طریق روایات اهل‌بیت(ع)، گاهی از مناجات و گاهی از زیارات اهل‌بیت(ع) می باشد. یکی از بهترین منابع برای کسب معارف دینی زیارت ائمه معصومین(ع) به خصوص زیارت نورانی جامعه کبیره است.

از طرفی نیز یکی از ارکان مهم معارف دینی موضوع امامت است چنان‌که پیامبر خدا(ص) فرمود: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیه»؛ هر که از دنیا برود و امام زمان خویش را نشناسد به مردن جاهلیت از دنیا رفته است». بنابراین شناخت موضوع امامت جایگاه مهمی است که بر هر فردی واجب است.

از اینرو می توان این گونه گفت که در مسیر شناخت جایگاه امامت متنی به وسعت زیارت جامعه کبیره وجود ندارد. روایات زیادی در باب شناخت اهل بیت علیهم السلام بیان شده ولی با مطالعه زیارت جامعه کبیره می بینیم که این زیارت بر همه آن‌ها در مسیر شناخت این حقیقت والا مقدم است؛ چنانچه عباراتی که در این زیارت بیان شده دال بر اهمیت موضوع امامت در این زیارت می باشند؛ «السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلائِکَةِ وَ مَهْبِطَ الْوَحْیِ وَ مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ وَ خُزَّانَ الْعِلْمِ وَ مُنْتَهَى الْحِلْمِ وَ أُصُولَ الْکَرَمِ وَ قَادَةَ الْأُمَمِ وَ أَوْلِیَاءَ النِّعَمِ وَ عَنَاصِرَ الْأَبْرَارِ وَ دَعَائِمَ الْأَخْیَارِ وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ وَ أَرْکَانَ الْبِلادِ وَ أَبْوَابَ الْإِیمَانِ وَ أُمَنَاءَ الرَّحْمَنِ وَ سُلالَةَ النَّبِیِّینَ وَ صَفْوَةَ الْمُرْسَلِینَ وَ عِتْرَةَ خِیَرَةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلامُ عَلَى أَئِمَّةِ الْهُدَى وَ مَصَابِیحِ الدُّجَى وَ أَعْلامِ التُّقَى وَ ذَوِی النُّهَى ...»، این عبارات می­‌خواهد جایگاه امام را به ما نشان دهد که امام چه جایگاه بالایی در اندیشه تشیع دارد، برخلاف اندیشه اهل سنت که جایگاه امام را تزلزل دادند.

از طرفی شاهد هستیم که از دوران امام صادق(ع) به بعد ائمه شاهد محدودیتهای مختلفی در ارتباط خود با مردم بوده اند و دوران امام هادی(ع) نیز از این بحث مستثنی نبوده، بلکه محدودیتها روز به روز بیشتر و کار را برای ائمه در حفظ دین و امامت سخت تر می کرد.

امام هادی(ع) با اندیشه غلو این‌گونه مبارزه کردند

یکی دیگر از مسائلی که در دوران زندگی امام هادی وجود داشت وجود فرقه‌های زیادی بود که برخی از این فرقه‌ها غلو کرده و ائمه(ع) را تا مقام خدایی بالا می­‌برد، لذا اهل بیت مخصوصاً امام هادی(ع) با این اندیشه مقابله کردند، چرا که این موضوع خطر بزرگی بود که منجر به نابودی تشیع می شد، بدین جهت امام علی النقی(ع) با روایت زیارت جامعه برخی معانی را به جامعه انتقال دادند که جلوی این اندیشه را گرفت.

در پی مبارزه اهل بیت با غالیان بیانی از امام سجاد(ع) است که مى ‏فرماید: «إنَّ قَوْما مِنْ شیعَتِنا سَیُحِبُّونا حَتّى یَقُولُوا فینا ما قالَتِ الْیَهُودُ فى عُزَیْرٍ وَقالَتِ النَّصارى فى عیسَى ابْنِ مَرْیَمَ؛ فَلا هُمْ مِنّا وَلا نَحْنُ مِنْهُمْ»؛ عده ‏اى از شیعیان ما به صورتى به ما دوستى خواهند ورزید که در مورد ما همان چیزى را مى‏ گویند که یهود در مورد عزیر و نصارى در مورد عیسى بن مریم گفتند. نه آنان از ما هستند و نه ما از آنان هستیم.

تطهیر اهل‌بیت(ع) از غلو و اندیشه غالیان

این اقدام حضرت را در متن زیارت به زیبایی و بسیار محسوس می توان درک کرد؛ آن جایی که می بینیم حدود 100 تکبیر در این دعا ذکر شده، یا مثلاً بعد از شمارش مقداری از کمالات اهل بیت، شهادت به وحدانیت و یگانگی خدا داده و عبارت «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ کَمَا شَهِدَ اللَّهُ لِنَفْسِهِ وَ شَهِدَتْ لَهُ مَلائِکَتُهُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ مِنْ خَلْقِهِ» و نیز با بیان عبارت «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ الْمُنْتَجَبُ وَ رَسُولُهُ الْمُرْتَضَى»  ایشان را بندگان خدا معرفی می کند.

با عبارت «اِلَى اللهِ تَدْعُونَ وَعَلَیْهِ تَدُلُّونَ،وَبِهِ تُؤْمِنُونَ» هدف اصلی حرکت اهل­ بیت(ع) را دعوت و راهنمایی مردم به سوی خدا معرفی می کند، یعنی اینکه اصل خدا است و اهل بیت وسیله برای هدایت مردم به سوی خدا هستند و بسیاری فرازهای دیگر که همه نشان از رد اندیشه غلو در رابطه با اهل بیت علیهم السلام دارند.

متن و معارف زیارت جامعه کبیره برای همه اعصار من جمله امروز ما نیز درسی است که بدانیم اصل در عالم خداوند است، اوست که بر همه چیز قادر، توانا، دانا و حکیم است و اهل بیت علیهم السلام واسطه هایی هستند که به وسیله تمسک به آن ها می توان به منبع اصلی وصل شد؛ چنانچه قرآن نیز می فرماید: «وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ» و نیز در فرازی از زیارت جامعه کبیره این حقیقت را این گونه بیان می کند؛ «مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِکُمْ» هر کس که اراده خدا داشته و بخواهد به سمت خدا سلوک داشته باشد باید از اهل بیت شروع کند.