تبیین مهدویت با ادله عقلی

بايد در ميان بشر همواره فرد كاملي موجود باشد كه تمام كمالات انساني ممكن، در او به فعليت رسيده و در ضمن با عالم ربوبي ارتباط داشته باشد كه اگر چنين برگزيده اي در ميان بشر نباشد؛ حركت تكاملي افراد بي غايت و بدون هدف خواهد بود.

این روزها نقش مهدویت در زندگی ما کم رنگ شده است. زمانی هم که می خواهیم تبلیغ مهدویت کنیم بعضی ها یا از سر عناد و یا به اشتباه ادله نقلی وجود حضرت مهدی(عج) را نمی پذیرند و در کم و کیف آن مناقشه می کنند.
ولی شاید اگر بتوانیم دلیلی عقلی بر لزوم وجود حجت و امام در هر عصری اقامه کنیم حداقل حجت را بر منکرین تمام کرده باشیم. در این یادداشت دلیل "واسطه فیض" یکی از مهم ترین ادله اثبات عقلی مهدویت مورد بررسی قرار گرفته است.

یک نکته مهم

در دلیل عقلی ما به دنبال پیدا کردن مصداق مهدویت نیستیم بلکه به طور کلی لزوم وجود حجتی که واسطه فیض است بررسی می شود. استاد جعفر سبحانی در این باره می گوید:

 «مبانی کلامی مهدویت گاهی مبانی نقلی و گاهی مبانی عقلی است... امّا مبانی کلامی عقلانی؛ می دانید که عقل نمی تواند هیچ وقت فرد مشخصی را برساند. نمی توانیم روی فرد برهان عقلی اقامه کنیم....»

مخلوقات برای ادامه حیات به واسطه فیض نیازمندند

بايد در ميان بشر همواره فرد كاملي موجود باشد كه تمام كمالات انساني ممكن، در او به فعليت رسيده و در ضمن با عالم ربوبي ارتباط داشته باشد(تا ارتباط بين عالم غيب و نوع انسان محفوظ بماند) كه اگر چنين برگزيده اي در ميان بشر نباشد؛ حركت تكاملي افراد بي غايت و بدون هدف خواهد بود.

به بیان ساده تر ما انسان ها با تمام وجود محتاج خدا هستیم. اگر یک  لحظه خداوند حیات ما را تمدید نکند ما از بین می رویم. حالا سوال اینجاست که آیا خداوند بدون واسطه، فیض هستی را به بندگانش می رساند؟
در جواب باید از یک اصل فلسفی یاد کرد. فلاسفه می گویند امکان ندارد خداوند مستقیما کار خلق و ایجاد موجودات عالم، مخصوصا موجودات مادی را انجام دهد، چرا که علت و سازنده باید با معلول و مخلوق سنخیت و تناسب داشته باشد، و حال آنکه بین خدای نامحدودِ با عظمت و مخلوقِ متناهیِ ضعیف، سنخیتی برقرار نیست. اما فلاسفه و عرفا معتقدند خداوند باید اولین مخلوقش در عین دارا بودن صفات کمالی خداوند، از جهت مخلوق بودن و ممکن الوجود بودن تا حدی ضعف ها و محدودیت هایی داشته باشد. این امر باعث می شود که آن مخلوق ابتدایی که به نام عقل اول (در احادیث پیامبر عقل اول معرفی شده است) هم به خدا شبیه باشد هم به مخلوق های دیگر، به همین دلیل می تواند واسطه در خلقت قرار بگیرد.
با فرض قبول این اصل فلسفی باید این گزاره را پذیرفت که خلقت با واسطه انجام می شود.
اما کار به همین جا ختم نمی شود. فلاسفه اصل دیگری را هم مطرح می کنند و آن اینکه موجودات امکانی و مخلوق، با یک بار به وجود آمدن بی نیاز از مخلوق نمی شوند، بلکه دائما و لحظه به لحظه محتاج به خالق خود هستند. و از طرفی دانستیم که نمی شود فیض مستقیما به موجودات برسد، پس باید واسطه ای برای رسیدن فیض به مخلوقات وجود داشته باشد.
و این واسطه در هستی، همان حجت و ولی و امام یا نبی و رسول نسبت به دوره های مختلف می توانند باشند.

قرآن و حدیث؛ موید دلیل عقلی 

بر اساس آيات قرآني (آيات 30 و 213 سوره بقره)، پروردگار در نظام خلقت و نيز قانون گذاري و ديانت، ائمه و حجت هاي خودش را خليفه روي زمين قرار داده و آنان را مجراي بهره وري ها و فيض عام و خاص براي مردم ساخته و تمام اسماي الهي را به ايشان آموخته است «وً عًلًّمً آدًمً الأًسْماءً كُلًّها» تا اينكه به اذن او ، همچون خودش در همه چيز تصرف و دخالت كنند و جانشيني او و عهده دار امور زمين و مردم باشند و چنين است كه اگر حجت و خليفه خدا در زمين نباشد ، خاك هستي مردم را در خود خواهد كشيد. «لَوْلا الْحُجَّةُ لَسَاخَتِ الارْضُ بِاَهْلِهَا وَ بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَري وَ بِوُجوُدِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاء»

نتیجه

گرچه برای ما شیعیان، با ادله نقلی فراوان، وجود امام زمان(عج) محرز شده است، اما آوردن دلیل عقلی بر موضوع هم تاثیر در اتقان اعتقاد ما دارد، و هم در برابر شبهات مهدویت ما را ایمن کرده و قدرت مقابله با مخالفین مهدویت را در ما افزایش می دهد.

منابع:
پرسمان
سوال سیتی
سایت حوزه